by Brussel/Reykjavík – Evrópusambandið hefur ítrekað mikilvægi samstarfs síns við Ísland og gert grein fyrir væntingum sínum til landsins á ýmsum sviðum. Þrátt fyrir að Ísland sé ekki aðildarríki ESB hefur sambandið bent á að tengslin séu nánari en margir gera sér grein fyrir, bæði í gegnum EES-samninginn og sameiginlegar skuldbindingar á sviði loftslagsmála, öryggis og utanríkisstefnu.
Aðildarmál Íslands
Ísland sótti um aðild að Evrópusambandinu árið 2009, en viðræður voru stöðvaðar árið 2013 og formlega dregnar til baka árið 2015 að beiðni ríkisstjórnarinnar. Í Brussel er þó áfram lögð áhersla á að sambandið líti á Ísland sem trúverðugan umsækjanda ef aðildarviðræður yrðu teknar upp að nýju.
Fulltrúar ESB hafa ítrekað að þeir vænti þess að íslensk stjórnvöld haldi dyrum opinum fyrir frekari aðildarumræðu, sérstaklega í ljósi þess að Ísland uppfylli þegar marga af helstu kröfum sambandsins um lýðræði, réttarríki og efnahagslegan stöðugleika.
Efnahags- og innri markaður
Í gegnum EES-samninginn tekur Ísland þátt í innri markaði Evrópu og hefur aðgang að frjálsu flæði vöru, þjónustu, fjármagns og fólks. Evrópusambandið hefur hins vegar bent á að innleiðing á regluverki taki stundum of langan tíma á Íslandi og hvatt stjórnvöld til að hraða ferlinu.
ESB væntir þess einnig að Ísland haldi áfram að tryggja stöðugleika í fjármálakerfinu og fylgi reglum um neytendavernd, samkeppni og gagnsæi.
Loftslags- og orkumál
Sérstök áhersla hefur verið lögð á að Ísland taki virkan þátt í að ná markmiðum Evrópusambandsins um kolefnishlutleysi árið 2050. Þrátt fyrir að Ísland sé langt á veg komið í nýtingu endurnýjanlegrar orku, þá vill ESB að Ísland leggi sitt af mörkum til að draga úr losun í samgöngum og sjávarútvegi.
Í Brussel hefur einnig verið bent á að orkusamvinna við Ísland geti orðið enn mikilvægari í framtíðinni, bæði vegna jarðvarmaþekkingar og mögulegrar útflutningsgetu á raforku.
Öryggis- og varnarmál
ESB lítur á Ísland sem mikilvægt samstarfsland í öryggis- og varnarmálum, einkum með hliðsjón af legu landsins í Norður-Atlantshafi. Ísland er ekki með eigin her, en tekur þátt í samstarfi á vettvangi NATO og ESB, meðal annars í verkefnum tengdum netöryggi og alþjóðlegum viðbúnaði.
Sambandið hefur ítrekað væntingar sínar um áframhaldandi samstarf í öryggismálum, þar sem áhersla er lögð á aukna samhæfingu við bandalagsríki og viðbúnað gagnvart nýjum ógnunum.
Stuðningsraddir innanlands
Á Íslandi hafa ákveðnir stjórnmálaflokkar og hagsmunasamtök lengi lýst yfir stuðningi við aðild að Evrópusambandinu. Stuðningsmenn benda á að aðild myndi veita Íslandi sterkara pólitískt og efnahagslegt bakland, auk þess sem full aðild að innri markaði myndi tryggja Íslandi áhrif á ákvarðanir sem það nú þegar fylgir í gegnum EES-samninginn.
Þeir sem eru jákvæðir í garð aðildar vísa einnig til þess að Ísland gæti notið góðs af styrkjum úr sameiginlegum sjóðum sambandsins, meðal annars til innviðauppbyggingar, rannsókna og landbúnaðar. Þá er bent á að Evrópusambandið hafi orðið mikilvægari vettvangur fyrir smáríki í breyttu alþjóðlegu öryggisumhverfi.
Andstæðiröddir
Á móti stendur öflug andstaða við aðild. Andstæðingar telja að full aðild að ESB myndi grafa undan íslenskri fullveldisstöðu og færa of mikið vald frá Alþingi til Brussel. Sérstaklega er nefnt að sjávarútvegur landsins gæti orðið undir í sameiginlegri fiskveiðistefnu sambandsins.
Einnig hefur verið bent á að Ísland hafi með EES-samningnum þegar aðgang að stærsta markaði heims, án þess að þurfa að taka þátt í sameiginlegri landbúnaðar- eða fiskveiðistefnu. Margir telja því að núverandi staða sé hagstæð málamiðlun sem tryggi bæði efnahagslega hagsmuni og pólitískt sjálfstæði.
Ósk um áframhaldandi aðildarviðræður
Á undanförnum árum hafa ýmsir fulltrúar Evrópusambandsins lýst því yfir að þeir vildu sjá Ísland hefja aðildarviðræður að nýju. Þeir hafa bent á að Ísland sé þegar nánast „innri markaðsland“ og að aðild gæti styrkt bæði Ísland og sambandið.
Á Íslandi er hins vegar pólitískur ágreiningur um málið. Meirihluti stjórnmálaflokkanna hefur ekki talið skilyrði til staðar til að endurvekja viðræðurnar, en í Brussel eru vonir um að framtíðarríkisstjórnir kunni að taka málið upp að nýju.
